Analiza realizacji specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi za okres I-XII 2015 roku wykazała, że świadczenie to przyznano w województwie mazowieckim decyzją administracyjną 1 790 osobom, z czego 39 % stanowiły dzieci do lat 18.

Wśród osób objętych usługami:

- 50% stanowiły osoby chore psychicznie,

- 19% niepełnosprawne intelektualnie,

- 39% z autyzmem.

Dotacja z budżetu Wojewody, wraz z dwukrotnie otrzymywanymi rezerwami celowymi, wyniosła ogółem  8 150 000 złotych i została w całości rozdysponowana pomiędzy jednostki realizujące zadanie.  Zwrot niewykorzystanych środków wyniósł  jedynie niespełna 0,008 % tej kwoty.

Średnia ilość godzin usług przypadająca na jednego świadczeniobiorcę wyniosła 17 na miesiąc przy średniej stawce za godzinę w kwocie nieco ponad 23 złotych.

W 2015 roku przeprowadzono przez Wydział Polityki Społecznej MUW 10 kontroli problemowych dotyczących organizacji i świadczenia specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z  zaburzeniami psychicznymi w województwie mazowieckim. Kontrole te wykazały szereg nieprawidłowości i uchybień, które występują na różnych etapach organizacji i realizacji tego świadczenia.

 1.  Brak odpowiedniego udokumentowania zasadności przyznania usług ze względu na schorzenie osoby zainteresowanej

1. W przypadkach obejmowania świadczeniem osób dorosłych najwięcej wątpliwości dotyczy schorzeń określanych przez lekarzy jako zaburzenia organiczne lub zaburzenia organiczne związane z wiekiem. Dlatego też stoimy na stanowisku, że dokumentacja tych osób powinna być uzupełniona o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Symbole niepełnosprawności 01-U – upośledzenie umysłowe oraz 02-P – choroby psychiczne rozstrzygają wówczas o zasadności objęcia osoby specjalistycznymi usługami opiekuńczymi.
2. Kwalifikowanie dzieci do świadczenia jest utrudnione gdy podstawowa jednostka chorobowa nie legitymuje automatycznie do otrzymania usług specjalistycznych (np. porażenie mózgowe dziecięce, sprzężone zaburzenia rozwoju dziecka). Rozstrzygające jest wtedy zaświadczenie lekarza psychiatry potwierdzające zakłócone również czynności psychiczne, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności z istotnymi dla nas symbolami: 01-U – upośledzenie umysłowe, 02-P – choroby psychiczne oraz 12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe (często występujące w orzeczeniach dzieci z autyzmem).

2. Niewłaściwie zaplanowany wymiar  i forma usług.

1. Analiza dokumentacji osób dorosły, a w szczególności tych w starszym wieku, które objęto już tym świadczeniem  wskazuje często na większą potrzebę wsparcia usługami gospodarczymi czy pielęgnacyjnymi niż prowadzenie terapii w ramach usług specjalistycznych. Tym bardziej, że takie zalecenia można również spotkać w zaświadczeniach lekarskich dotyczących rodzaju i wymiaru usług. W wystąpieniach pokontrolnych umieszczany jest wówczas zapis o potrzebie ponownego przeanalizowania sytuacji zainteresowanego i dostosowanie świadczonej pomocy do jego faktycznych potrzeb.
2. Analiza dokumentacji wniosków dotyczących dzieci często wykazuje braki w bieżących informacjach o wymiarze i formie realizowanych w pierwszej kolejności zajęciach rehabilitacyjnych i rewalidacyjno-wychowawczych, którymi dziecko jest objęte w oparciu o opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju lub orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Ma to szczególne znaczenie w przypadku wskazań  lekarskimi dotyczących wymiaru usług dla dzieci bowiem często jest to 20 – 25 godzin tygodniowo i zdaniem tut. Wydziału dotyczy raczej całości czasu oddziaływania terapeutycznego na dziecko, a nie tylko usług specjalistycznych w ramach systemu pomocy społecznej.
3. Ośrodek powinien zbadać również sytuację rodzinną i materialną osoby ubiegającej się o usługi specjalistyczne pod kątem jej możliwości zaspokojenia całkowicie lub częściowo oczekiwań i potrzeb wynikających z posiadanego schorzenia. Często bowiem nawet rodzice o dochodach znacznie przekraczających ustawowe kryteria rezygnują z prowadzonych wcześniej terapii ze względu na koszt takiej rehabilitacji czy problemy z dojazdem do placówek je realizujących.
4. W trakcie kontroli zwracano także uwagę na planowanie zbyt dużego wymiaru godzin w stosunku do wieku dziecka. W związku ze zwiększoną świadomością rodziców oraz możliwościami diagnostycznymi coraz młodsze dzieci wnioskowane są do objęcia specjalistycznymi usługami opiekuńczymi. Szczególnie ośrodki wyspecjalizowane w diagnostyce zaburzeń z obszaru spektrum autyzmu wydają zalecenia o potrzebie codziennej i wielogodzinnej terapii, która jest w praktyce powyżej możliwości percepcji małego dziecka. Często się zdarza, że z tego powodu sami rodzice proszą po pewnym czasie o zmniejszenie liczby godzin SUO.

3. Brak kwalifikacji realizatorów usług

1. Wykonawcy usług nie zawsze posiadają dokumenty potwierdzające staż zgodny z § 3 ust. 2 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych, a ośrodek pomocy społecznej  akceptuje staże i praktyki odbywane w trakcie studiów, będące ich integralną częścią.
2. Analiza organizacji specjalistycznych usług w jednostkach wykazuje często kwalifikowanie do pracy, np. z dzieci z autyzmem, realizatorów, którzy co prawda spełniają wymagania kwalifikacyjne ustalone ww. rozporządzeniu, ale ich wykształcenie czy doświadczenie w pracy z takimi dziećmi jest niewystarczające (np. pielęgniarki psychiatryczne bez doświadczenia pracy z dziećmi).
3. W trakcie kontroli stwierdzany jest często brak udokumentowania przeszkolenia, wskazanego jako niezbędne do realizacji usług o których mowa w § 2 pkt 1 lit. a rozporządzenia w sprawie specjalistycznych  usług opiekuńczych.

4. Niewystarczający nadzór nad realizacją specjalistycznych usług

1. Podstawowym dokumentem służącym do nadzoru realizacji zadania jest prawidłowo skonstruowana karta pracy bezpośredniego wykonawcy usług. Powinna ona zawierać dane osoby objętej usługami, datę dzienną oraz czas realizacji tzn. godzinę rozpoczęcia i zakończenia pracy, każdorazowo potwierdzony podpisem usługobiorcy lub jego opiekuna prawnego. Karta pracy stanowiąca załącznik do faktury wystawianej przez realizatora usług za dany miesiąc powinna być przez niego podpisana oraz zweryfikowana podpisem przez pracownika ośrodka. Najczęstszą nieprawidłowością wskazywaną w trakcie kontroli jest wpisywanie jedynie wymiaru czasu pracy, bez wskazania godziny rozpoczęcia i zakończenia, oraz brak weryfikacji kart przez  jednostki.
2. Ośrodki często nie prowadzą harmonogramu pracy realizatorów, które może stanowić dobre narzędzie do bieżącego nadzoru realizacji usług oraz umożliwia przeprowadzanie niezapowiedzianych kontroli w środowisku pod kątem sprawdzenia rzetelności działań terapeutycznych.
3. Jednym z zaleceń pokontrolnych jest także wprowadzenie okresowego badania przez jednostkę adekwatności prowadzonych działań do potrzeb i oczekiwań klientów. Osoby objęte usługami lub ich prawni opiekunowie powinni mieć możliwość wypowiedzenia się za pomocą krótkiej ankiety w kwestii punktualności i rzetelności realizatorów usług, efektów prowadzonych działań terapeutycznych oraz ewentualnych zmian w zakresie indywidualnych programach terapeutycznych.
4. Kontrole wykazały częsty brak indywidualnych programów terapeutycznych dla każdego klienta, a w przypadku kontynuacji świadczenia ewaluacji tych programów. Brak takich dokumentów uniemożliwia weryfikację notatek z prowadzonych działań sporządzanych przez bezpośrednich realizatorów usług  pod kątem zgodności z takim programem.
5. Prowadzenie i dokumentowanie przez ośrodki nadzoru nad realizacją specjalistycznych usług opiekuńczych jest niezbędne również w przypadkach zlecania tego zadania zewnętrznym firmom, wyłanianym zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych. Często zdarza się, że jednostki przedstawiają w czasie kontroli jedynie miesięczne zestawienia stanowiące załączniki do wystawianych faktur oraz okresowe sprawozdania bezpośrednich realizatorów usług.

5. Inne nieprawidłowości wskazywane podczas kontroli

1. W przypadkach zatrudniania realizatorów usług na umowę o pracę stwierdzono niejednokrotnie niewłaściwe wykorzystanie godzin pracy składających się na wymiar etatu. Planowana ilość godzin usług dla realizatora powinna uwzględniać czas na przemieszczanie się między kolejnymi świadczeniobiorcami oraz wykonywanie innych niezbędnych czynności związanych z rozliczaniem zadania. Z drugiej jednak strony  realizator zatrudniony na pełen etat nie może wykonywać usług jedynie w 2 – 3 środowiskach, często w zawyżonym wymiarze godzinowym i zakresie, który dotyczy raczej usług opiekuńczych niż specjalistycznych usług opiekuńczych.
2. W trakcie kontroli często jest omawiana kwestia zasadności zwalniania klientów z ponoszenia odpłatności za zrealizowane usługi. Dotyczy to przede wszystkim przypadków, w których ośrodek wydając decyzję przyznającą świadczenie odnosząc się do § 6 rozporządzenia w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych, zwalnia klienta całkowicie lub częściowo z ponoszenia odpłatności, a żaden z powodów wskazanych w tym paragrafie nie odnosi się do faktycznej sytuacji klienta.

Jeśli całokształt zebranej dokumentacji wskazuje jednak na potrzebę takiego zwolnienia można tego dokonać odnosząc się do art. 104 ust 4 ustawy o pomocy społecznej jako aktu wyższego w stosunku do  rozporządzenia.