Organizacja i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z  zaburzeniami psychicznymi w miejscu zamieszkania należy do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez gminę.

Bezpośrednim organizatorem zadania w gminie może być ośrodek pomocy społecznej lub zadanie to może zostać zlecone podmiotom zewnętrznym.

Wojewoda zapewnia środki na realizację zadania, a także  zgodnie z art. 22 pkt. 1 i 8 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, ustala sposób realizacji zadania na terenie województwa oraz nadzoruje jego realizację.

PODSTAWA PRAWNA REALIZACJI ZADANIA:

1. art. 8  i  9 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994  roku  o  ochronie  zdrowia  psychicznego (Dz. U. z  2011r.  Nr  231,  poz. 1375, z póżn. zm.);
2. art. 18 ust. 1 pkt 3 oraz art. 50 ust. 1 i 2 oraz ust. 7 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o  pomocy społecznej ( Dz. U. z 2015 r. poz. 163, z późn. zm.);
3. rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych ( Dz. U. z 2005 r. Nr 189, poz. 1598, z późn. zm.)

ŚWIADCZENIOBIORCY:

Specjalistyczne usługi opiekuńcze przeznaczone są dla:

Osób dorosłych wykazujących zaburzenia wymienione w art. 3 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego:

1. chorych psychicznie (wykazujących zaburzenia psychiczne);
2. upośledzonych umysłowo;
3. osób wykazujących inne poważne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga takiej formy pomocy i opieki niezbędnej do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym.

W wyjątkowych przypadkach dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi, pozbawionych dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno–wychowawczych, jeśli nie mają możliwości uzyskania dostępu do zajęć świadczonych przez inne zobowiązane podmioty.

Przyznając specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi należy mieć na względzie fakt, iż działamy w oparciu o przepisy ustawy o pomocy społecznej, która jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości (art.2 ust.1 ustawy o pomocy społecznej).

Świadczenia więc, które ustawowo zabezpieczane są w ramach innych systemów (oświata, ochrona zdrowia) nie mogą być zastępowane świadczeniami z pomocy społecznej.

Sposób realizacji świadczeń w ramach innych systemów określają miedzy innymi rozporządzenia wykonawcze do art. 22 ust. 2 pkt 1 oraz pkt 11; art. 71 ust. 1 pkt 2; art. 71b ust 6 oraz art. 71b ust.7 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty (Dz. U. z  2004 r. Nr 256, poz.2572, z późn. zm), a także art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375 ).

W dokumentach tych zawarto zasady udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej, organizacji kształcenia oraz prowadzenia zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży, między innymi zaburzanych psychicznie, przez podmioty zobowiązane w ramach ustawy o systemie oświaty oraz ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. 

Propagowanie tej wiedzy wśród rodziców zgłaszających się o pomoc dla swoich dzieci  pozwoli uniknąć wielu nieporozumień dotyczących roli pomocy społecznej w procesie wspierania i rehabilitacji osób z zaburzeniami psychicznymi.

CEL I ZAKRES SPECJALISTYCZNYCH USŁUG OPIEKUŃCZYCH:

Celem specjalistycznych usług opiekuńczych jest poprawa jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi poprzez:

1. Zapewnienie wysokiej jakości specjalistycznej pomocy osobom samotnym z zaburzeniami psychicznymi w przypadkach gdy są jej pozbawione oraz osobom, które wymagają takiej  pomocy, a rodzina nie może jej zapewnić;
2. Pomoc  dostosowaną do szczególnych potrzeb osób z zaburzeniami  psychicznymi oraz celów postawionych w planach postępowania terapeutyczno–wspierającego, świadczoną przez osoby z odpowiednim wykształceniem i doświadczeniem.

Zakres specjalistycznych usług opiekuńczych obejmuje :

1. Uczenie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia, w tym:
   - kształtowanie umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych  i umiejętności społecznego funkcjonowania;
   - interwencję i pomoc w życiu w rodzinie;
   - pomoc w załatwianiu spraw urzędowych;
   - wspieranie i pomoc w uzyskaniu zatrudnienia;
   - pomoc w gospodarowaniu pieniędzmi;
2. Pielęgnację  jako wspieranie procesu leczenia;
3. W wyjątkowych przypadkach rehabilitację fizyczną i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu w zakresie nieobjętym przepisami ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych;
4. Pomoc mieszkaniową, w tym:
   - w uzyskaniu mieszkania;
   - załatwianiu spraw mieszkaniowych;
   - kształtowaniu właściwych relacji z sąsiadami i gospodarzem domu;
5. W wyjątkowych przypadkach, po dokonaniu weryfikacji zasobów lokalnych, zapewnienie dzieciom i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i  rewalidacyjno-wychowawczych  jeśli  nie  mają  ich  zapewnionych poprzez inne służby.

W przypadku wnioskowania o środki na usługi wskazane w punkcie 3 należy załączyć informację potwierdzającą, że lekarz lub specjalista wskazał zakres tych usług i zakres ten  nie jest objęty przepisami ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej.

Natomiast w przypadku usług, o których mowa w punkcie 5 należy załączyć informację potwierdzającą brak dostępności do zajęć, które powinny zapewnić właściwe podmioty i wskazującą przyczyny braku możliwości uzyskania dostępu do tych zajęć.

KWALIFIKACJE OSÓB ŚWIADCZĄCYCH SPECJALISTYCZNE USŁUGI OPIEKUŃCZE DLA OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI :

Kwalifikacje realizatorów powinny być odpowiednie do rodzaju zaburzeń psychicznych klientów, ich potrzeb oraz zakresu i rodzaju usług.

Zgodnie z § 3 ust 1 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. specjalistyczne usługi opiekuńcze powinny być świadczone przez osoby posiadające kwalifikacje do wykonywania zawodu: pracownika socjalnego, psychologa, pedagoga, logopedy, terapeuty zajęciowego, pielęgniarki, asystenta osoby niepełnosprawnej, opiekunki środowiskowej, specjalisty w zakresie rehabilitacji medycznej, fizjoterapeuty lub innego zawodu dającego wiedzę i umiejętności pozwalające świadczyć określone usługi specjalistyczne.

Ponadto kandydat na realizatora specjalistycznych usług opiekuńczych musi legitymować się co najmniej półrocznym stażem w jednej z następujących instytucji wskazanych w § 3 ust. 2 ww rozporządzenia: szpitalu psychiatrycznym, jednostce organizacyjnej pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi, placówce terapii lub placówce oświatowej do której uczęszczają dzieci z zaburzeniami rozwoju lub upośledzeniem umysłowym, ośrodku terapeutyczno-edukacyjno-wychowawczym, zakładzie rehabilitacji, innej jednostce niż wymienione świadczącej specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

Powyższy staż nie może być zastąpiony nawet półrocznym kursem w zakresie świadczenia specjalistycznych usług opiekuńczych, ani  praktyką odbywaną w trakcie studiów.

Osoby świadczące usługi w zakresie kształtowania umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania, motywowania do aktywności, leczenia i rehabilitacji, prowadzenia treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych oraz wspierania, także w formie asystowania w codziennych czynnościach życiowych muszą posiadać przeszkolenie i doświadczenie w zakresie:

  1)   umiejętności kształtowania motywacji do akceptowanych przez otoczenie zachowań;

  2)   kształtowania nawyków celowej aktywności;

  3)   prowadzenia treningu zachowań społecznych.

W wyjątkowych przypadkach, po indywidualnym rozpatrzeniu sprawy przez Wydział Polityki Społecznej MUW, może być wydana warunkowa akceptacja na zatrudnienie kandydata na realizatora usług, który nie spełnia wszystkich wymogów kwalifikacyjnych wskazanych w ww. rozporządzeniu.

ZASADY UBIEGANIA SIĘ O ŚRODKI NA REALIZACJĘ SPECJALISTYCZNYCH USŁUG OPIEKUŃCZYCH:

Rozpoczęcie realizacji specjalistycznych usług opiekuńczych:      

Gmina występując o umożliwienie realizacji zadania i o środki na ten cel powinna przedstawić wniosek podpisany odpowiednio  przez Wójta/Burmistrza /Prezydenta  zawierający:

1. informację o wysokości środków niezbędnych na realizację zadania wraz z kalkulacją kosztu godziny, liczbą godzin i planowanym okresem realizacji;
2. wyszczególnienie odbiorców usług (klientów) wraz z dokumentacją potwierdzającą zasadność przyznania tej formy wsparcia (zaświadczenie lekarza specjalisty zawierające rozpoznanie schorzenia oraz wskazującego na potrzebę realizacji usług, ich wymiar i formę);
3. informację o realizatorach usług, w szczególności dokumenty potwierdzające ich wykształcenie i doświadczenie zawodowe w pracy z osobami z zaburzeniami psychicznymi;

W przypadku wniosków dotyczących dzieci i młodzieży należy dołączyć również informację o wykorzystaniu możliwości zaspokojenia potrzeb wynikających z posiadanego schorzenia  w ramach innych systemów (między innymi z ustaw: o ochronie zdrowia psychicznego, systemie oświaty, o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych) oraz terapii zorganizowanych przez rodziców. Planowany wymiar i forma świadczenia powinna bowiem stanowić uzupełnienie prowadzonych już oddziaływań edukacyjno–rehabilitacyjnych  podejmowanych w  stosunku  do  dziecka  przez  zobowiązane w pierwszej kolejności podmioty.

Kalkulacja kosztów 1 godziny usługi oraz odpłatność.

Wysokość kosztu 1 godziny usługi świadczonej klientowi oblicza się biorąc pod uwagę wysokość kosztów związanych  ze świadczeniem tej formy pomocy m. in. uwzględniając zakres usług, koszty zatrudnienia, dojazd do miejsca świadczenia usług oraz niezbędne koszty obsługi stanowiska pracy.

Stawka godzinowa może również wynikać z umowy zawartej z osobą lub innym podmiotem przyjmującym zlecenie realizacji zadania.

Ostatecznie to ośrodek pomocy społecznej, w oparciu o pełne rozeznanie sytuacji, ustala stawkę godzinową za realizowane specjalistyczne usługi opiekuńcze. Koszt usługi powinien być zatwierdzony przez kierownika ośrodka pomocy społecznej i jawny. W trakcie ewentualnych kontroli OPS jest zobowiązany do przedstawienia kontrolującym do wglądu kalkulacji ceny 1 godziny specjalistycznych usług opiekuńczych.

Zgodnie z § 4 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych odpłatność za specjalistyczne usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi ustala ośrodek właściwy ze względu na miejsce zamieszkania świadczeniobiorcy.

Jednocześnie w myśl § 5 ww. rozporządzenia opłata jest wnoszona przez osobę uzyskującą pomoc lub jej opiekuna bezpośrednio lub przelewem do kasy urzędu gminy, w terminie do 15 dnia każdego miesiąca następującego po miesiącu, w którym wykonano usługę.

Jednocześnie należy pamiętać, że zarząd jednostki samorządu terytorialnego przekazuje pobrane dochody z zakresu realizacji zadań administracji rządowej w terminach określonych w art. 255 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych (Dz. U. z 2013r. poz.885, z późn. zm.).

DOKUMENTACJA DOTYCZĄCA REALIZACJI SPECJALISTYCZNYCH USŁUG OPIEKUŃCZYCH:

Dokumentacja OPS dotycząca realizacji specjalistycznych usług opiekuńczych powinna zawierać:

Dokumentację indywidualną klienta:

Gromadzoną przy przyjęciu:

1. wniosek klienta o udzielenie pomocy w formie specjalistycznych usług opiekuńczych lub zgoda klienta w przypadku, kiedy wniosek składa pracownik socjalny,
2. zaświadczenie lekarskie kwalifikujące do korzystania ze specjalistycznych usług  opiekuńczych, określające rodzaj usług i zalecaną liczbę godzin usług,
3. wywiad środowiskowy wraz z dokumentacją potwierdzająca sytuację materialną klienta,
4. decyzję administracyjną w sprawie przyznania specjalistycznych usług opiekuńczych.

Tworzoną w trakcie realizacji usług:

1. indywidualny  program  terapeutyczny (indywidualny plan pomocy),
2. kartę czasu pracy osoby świadczącej usługi,
3. indywidualną kartę podopiecznego (która zawiera m.in. informacje dot. oceny funkcjonowania społecznego i realizacji działań terapeutycznych, okresową ocenę efektów świadczonych usług),
4. notatki z wizyt środowiskowych w domu klienta prowadzone przez realizatorów usług.

Dokumentację zbiorczą dotyczącą usług:

1. rejestr osób objętych usługami,
2. harmonogramy pracy u poszczególnych klientów,
3. dzienne raporty z realizacji usług,
4. okresowe sprawozdania z realizacji usług (kwartalne, półroczne i roczne),
5. rozliczanie finansowe usług (w przypadku zlecenia realizacji zadania podmiotom zewnętrznym),
6. listy imienne klientów sporządzane przez podmiot, któremu zlecono realizację zadania dla Ośrodka Pomocy Społecznej, z wyszczególnieniem m.in. ilości godzin usług przyznanych decyzją administracyjną OPS, ilości godzin zrealizowanych, z kosztorysem wykonania zadania oraz określeniem opiekunów-terapeutów pracujących z poszczególnymi klientami,
7. sprawozdania z zebrań Zespołu ds. usług specjalistycznych.

W  celu  uzyskania  pełnej  informacji  o sposobie realizacji  zadania  należy kontaktować się z pracownikami Oddziału ds. Pomocy Środowiskowej Wydziału Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie lub właściwych miejscowo Oddziałów Zamiejscowych MUW.