Niepełnosprawność określamy jako trwałą lub okresową niezdolność do pełnienia ról społecznych. Jest ona spowodowana naruszeniem sprawności organizmu. Często powoduje ona niezdolność do podjęcia zatrudnienia. Definicja została zaczerpnięta z ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r. Sytuacja osoby niepełnosprawnej nie jest łatwa. Dysfunkcje, jakie wiążą się z niepełnosprawnością powodują kłopoty z wykonywaniem czynności samoobsługowych związanych z osobistą toaletą, przygotowywaniem i spożywaniem posiłków. Każda niepełnosprawność powoduje trudności w poszczególnych obszarach funkcjonowania, takich jak: przyswajanie pojęć, analiza płynących z otoczenia bodźców, poznawanie rzeczywistości, wykonywanie czynności dnia codziennego, funkcjonowanie w życiu społecznym.

                Pomimo, że sytuacja osób niepełnosprawnych ulega stopniowej poprawie, w świadomości społecznej nadal funkcjonują stereotypy i mity.  Osoba niepełnosprawna może być więc postrzegana, jako istota posiadająca niezwykłe zdolności, wysoko rozwinięty dodatkowy zmysł. Inne mity postrzegają osoby niepełnosprawne, jako szczególnie nieszczęśliwe, niedołężne, wzbudzające litość, wymagające opieki. Osoby niepełnosprawne funkcjonują w sposób zbliżony do reszty społeczeństwa. Wśród osób niepełnosprawnych istnieją takie same zróżnicowania, jak w świecie zwykłych ludzi. Niepełnosprawni, tak jak pozostali, pochodzą z różnych środowisk. Niektórzy uczą się,  studiują, pracują, są bezrobotni. Niektórzy są zdolni, inteligentni, inni nie. Niepełnosprawni są wartościowymi, użytecznymi członkami społeczeństwa. Spotykamy niepełnosprawnych pracujących na różnych stanowiskach: jako uczeni, prawnicy, artyści, ekonomiści, masażyści, działacze społeczni, urzędnicy itd. Osoby niepełnosprawne posiadają więc takie same prawa, jak reszta członków społeczeństwa. O tym mówi Karta Praw Osób Niepełnosprawnych.

Karta Praw Osób Niepełnosprawnych jest dokumentem, który określa antydyskryminacyjne i integracyjne podejście do osób niepełnosprawnych. Została ustanowiona uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej 1 sierpnia  1997 roku (Monitor Polski Nr 50, Poz. 474 i 475). Celem dokumentu jest pełna integracja osób niepełnosprawnych z resztą społeczeństwa we wszystkich obszarach życia zawodowego i społecznego. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych gwarantuje równy status prawny w stosunku do reszty członków społeczeństwa.

W paragrafie 1 dokumentu Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyznaje osobom niepełnosprawnym prawo do niezależnej, samodzielnej i aktywnej egzystencji oraz uznaje, iż  nie mogą podlegać żadnym formom dyskryminacji. Osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna, lub intelektualna w sposób trwały lub okresowy powoduje ograniczenie lub uniemożliwienie funkcjonowania, posiadają prawo  do korzystania z dóbr, umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Dokument gwarantuje osobom niepełnosprawnym prawo do dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny. Niepełnosprawny posiada prawo do rehabilitacji, której celem jest adaptacja społeczna. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych gwarantuje możliwość edukacji w szkołach ogólnodostępnych oraz w placówkach specjalistycznych, lub edukację indywidualną. Niepełnosprawny posiada prawo do pomocy psychologicznej, pedagogicznej oraz  rozwoju kompetencji zawodowych oraz ogólnych.

Według zapisu Karty Praw Osób Niepełnosprawnych osoba niepełnosprawna ma prawo do podejmowania zatrudnienia na otwartym rynku pracy zgodnego z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz do korzystania z doradztwa zawodowego. Warunki pracy powinny być dostosowane do potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych. W Karcie jest również mowa o zabezpieczeniu społecznym, które uwzględnia ponoszone koszty wynikające z niepełnosprawności, a także o uwzględnieniu tych kosztów w corocznych zeznaniach podatkowych.

 Niepełnosprawni posiadają prawo do życia w środowisku pozbawionym barier funkcjonalnych. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych gwarantuje dostęp do urzędów, udział w wyborach oraz korzystanie z punktów użyteczności publicznej, daje prawo do swobodnego korzystania z środków transportu oraz przemieszczania się. Karta gwarantuje pełen dostęp do informacji oraz możliwość komunikacji międzyludzkiej. Tak samo, jak reszta społeczeństwa, osoby niepełnosprawne posiadają prawo, zgodnie ze swymi zainteresowaniami i potrzebami, do uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce.

Treści tego aktu są zgodne z zasadami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, aktami prawa międzynarodowego, rozporządzeniami oraz aktami prawa miejscowego. Paragraf 2 dokumentu mówi, że  zawarte w nim prawa wynikają z Konstytucji, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Konwencji Praw Dziecka, Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych.

Karta Praw Osób Niepełnosprawnych adresowana jest przede wszystkim do osób niepełnosprawnych oraz organów, które zobowiązane są do jej przestrzegania.

Dokument ten obliguje Rząd Rzeczypospolitej Polskiej oraz władze samorządowe do urzeczywistnienia powyższych praw.

Rząd Rzeczypospolitej Polskiej jest zobligowany przez Sejm do corocznego składania do dnia 30 czerwca informacji na temat działań, których celem jest urzeczywistnienie praw osób niepełnosprawnych (mówi o tym paragraf 3 Karty).

Opracował Tomasz Pasieka

Stażysta

Oddział do Spraw Osób Niepełnosprawnych

Wydział Polityki Społecznej