Zezwolenie na pobyt stały udzielane jest w przypadkach określonych w art. 195 ustawy o cudzoziemcach i dotyczy:

• małoletniego dziecka polskiego obywatela, pozostającego pod jego władzą rodzicielską;
• małoletniego dziecka cudzoziemca, któremu udzielono zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, pozostającego pod jego władzą rodzicielską:
   urodzonego po udzieleniu temu cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, lub
   urodzonego w okresie ważności zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego temu cudzoziemcowi lub w okresie pobytu tego cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zgody na pobyt ze względów humanitarnych lub zgody na pobyt tolerowany albo w związku z nadaniem mu statusu uchodźcy lub udzieleniem ochrony uzupełniającej;
• małżonka obywatela RP, który:
   pozostaje w uznawanym przez prawo Rzeczypospolitej Polskiej związku małżeńskim z obywatelem polskim i pozostawał w tym związku małżeńskim przez co najmniej 3 lata przed dniem, w którym złożył wniosek o udzielenie mu zezwolenia na pobyt stały, oraz
   bezpośrednio przed złożeniem tego wniosku przebywał nieprzerwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres nie krótszy niż 2 lata na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z pozostawaniem w związku małżeńskim z tym obywatelem polskim (art. 158 ust. 1 pkt 1 ustawy o cudzoziemcach) lub w związku z uzyskaniem statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt ze względów humanitarnych;
• osoby o polskim pochodzeniu, która zamierza osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe, a co najmniej jedno z jego rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej;
• posiadacza ważnej Karty Polaka, który zamierza osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe.

Zezwolenie na pobyt stały może zostać również udzielone:

• ofierze przestępstwa handlu ludźmi, która:

 przebywała na terytorium Polski bezpośrednio przed złożeniem wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt stały przez okres nie krótszy niż 1 rok na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy dla ofiar handlu ludźmi,

 współpracowała z organami ścigania w postępowaniu karnym w sprawie o przestępstwo, o którym mowa w art. 189a § 1 Kodeksu karnego

 ma uzasadnione obawy przed powrotem do państwa pochodzenia.

• Cudzoziemcowi, który bezpośrednio przed złożeniem wniosku o udzielenie mu zezwolenia na pobyt stały przebywał nieprzerwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres nie krótszy niż 5 lat na podstawie statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt ze względów humanitarnych.
• Cudzoziemcowi, który bezpośrednio przed złożeniem wniosku o udzielenie mu zezwolenia na pobyt stały przebywał nieprzerwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres nie krótszy niż 10 lat na podstawie zgody na pobyt tolerowany udzielonej na podstawie art. 351 pkt 1 lub 3 ustawy o cudzoziemcach.
• Cudzoziemcowi, któremu udzielono na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej azylu.

W przypadku cudzoziemca będącego osobą małoletnią wniosek o udzielenie mu zezwolenia na pobyt stały  składają rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie albo jedno z rodziców lub jeden z ustanowionych przez sąd opiekunów.

Przy składaniu wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt stały cudzoziemcowi będącemu osobą małoletnią, która w dniu złożenia wniosku ukończyła 6. rok życia, jest wymagana jego obecność. Obowiązek składania odcisków palców nie dotyczy cudzoziemców, którzy w dniu złożenia wniosku nie ukończyli 6 roku życia,

Zezwolenie to udzielane jest na czas nieoznaczony. Na jego podstawie wydawana jest karta pobytu, ważna przez 10 lat. Dokument ten odbiera się osobiście. W przypadku gdy karta pobytu została wydana cudzoziemcowi, który do dnia jej odbioru nie ukończył 13. roku życia, kartę odbiera jego przedstawiciel ustawowy lub kurator. Karta pobytu w okresie swojej ważności potwierdza tożsamość cudzoziemca podczas jego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz uprawnia go, wraz z ważnym dokumentem podróży, do wielokrotnego przekraczania granicy bez konieczności uzyskania wizy.

Cudzoziemiec, który posiada zezwolenie na pobyt stały, uprawniony jest do wykonywania pracy na terytorium Polski bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę. W karcie pobytu, wydanej w związku z udzieleniem cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt stały, zamieszczana jest adnotacja ,,dostęp do rynku pracy”.